ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΕΣ: ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ;

Πολλή κουβέντα γίνεται για την εκπληκτική ανάπτυξη της επιστήμης των υπολογιστών και της Τεχνητής Νοημοσύνης (A.I. – Artificial Intelligence) και για τον κίνδυνο που διατρέχει ο άνθρωπος από τις συνεχώς εξελισσόμενες μηχανές. Η κουβέντα δεν είναι καινούργια, άλλωστε αποτέλεσε και αντικείμενο επιστημονικής φαντασίας στην λογοτεχνία και τον κινηματογράφο (Metropolis, 2001 Οδύσσεια του διαστήματος κλπ). Απλά, τα τελευταία χρόνια αναζωπυρώθηκε λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της Τ.Ν. που πια αποτελεί μέρος της καθημερινότητάς μας.
Τελικά, ισχύει ότι κινδυνεύουμε από τις μηχανές ή όχι; Επί της ουσίας, το ερώτημα αυτό προκαλεί σε μία άμεση σύγκριση μεταξύ ανθρώπου και μηχανής: μια αναμέτρηση μεταξύ δημιουργού και δημιουργήματος που μπορεί να προκαλέσει πολλές ενδιαφέρουσες σκέψεις και συνειρμούς. Αν συνεχίσουμε δηλαδή την εμβάθυνση της σκέψης θα φτάσουμε να αναρωτηθούμε για το πώς αναδύεται μια συνείδηση από το τίποτα (και εν προκειμένω αν η μηχανή ή η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναπτύξει συνείδηση), ποια η σχέση της με τον κόσμο και η θέση της σε αυτόν, και σε περίπτωση (όπως σε αυτή που συζητάμε) που η ανάδυση αυτής της συνείδησης δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας τυχαίας μετάλλαξης ενός μηχανιστικού κόσμου αλλά υπάρχει κάποιος ενσυνείδητος δημιουργός που την προκάλεσε, πως η συνείδηση του δημιουργήματος συνδέεται με την συνείδηση του δημιουργού; Προφανώς, όλα αυτά είναι φιλοσοφικά ερωτήματα που έχουν δεχτεί διάφορες απαντήσεις στα τελευταία 2, 3 ή και 4.000 χρόνια και, επίσης προφανώς, δεν είναι αυτός ο χώρος για κάποια τέτοιου είδους ανάλυση. Αλλά έχει ενδιαφέρον να συνδυάσουμε τις έννοιες “συνείδηση” και “μηχανή” και να δούμε αν μια μηχανή μπορεί να αποκτήσει συνείδηση. Ή τουλάχιστον συνείδηση που να μοιάζει με την ανθρώπινη.
Μια γρήγορη περιγραφή του τρόπου με τον οποίο η ανθρώπινη συνείδηση δημιουργεί εντυπώσεις, εμπειρίες και μνήμες με βάση την Φαινομενολογία: ο άνθρωπος δέχεται πολλά ερεθίσματα μέσω των αισθήσεων του σώματός του. Τα ερεθίσματα αυτά αναμειγνύονται και δημιουργούν εντυπώσεις. Αν για παράδειγμα πέσει μπροστά μας ένας κεραυνός μια βροχερή νύχτα, η εμπειρία που θα σχηματίσουμε θα είναι οπτική (η λάμψη) και ακουστική (ο κρότος) αλλά παράλληλα θα προστεθούν και οσφρητικές εντυπώσεις (η μυρωδιά της βρεγμένης γης) και απτικές (δηλαδή της αφής: η υγρασία της βροχής πάνω στο πρόσωπό ή τα ρούχα μας). Στο μείγμα αυτό των εντυπώσεων μπορούν να προστεθούν και συναισθήματα (ξάφνιασμα/ φόβος από την δύναμη του κρότου και την ξαφνική λάμψη), μνήμες (από παλαιότερες καταιγίδες με τρομακτικούς κεραυνούς), σκέψεις (πρέπει να βρώ κάποιο κατάλυμα, αν μείνω βρεγμένος θα αρρωστήσω κλπ). Η εμπειρία αυτή δεν είναι αποτέλεσμα στιγμιαίας λήψης ερεθισμάτων αλλά μιας διευρυμένης χρονικά διαδικασίας που ενέχει και την αίσθηση του χρόνου πριν και μετά το γεγονός. Η εμπειρία αυτή γλιστράει σιγά-σιγά προς την μνήμη και μπορεί είτε να ανασυρθεί σε κάποια επόμενη στιγμή για να εμπλουτιστεί και με άλλα στοιχεία (πχ ένα λεπτό μετά τον κεραυνό συνάντησα τον φίλο μου τον Χ ο οποίος είχε επίσης βραχεί και έψαχνε κάποιο μέρος να προφυλαχτεί), είτε να ανασυρθεί πολύ αργότερα σαν μια ανάμνηση (όταν συναντηθούμε πχ με τον Χ ξανά μετά από έναν χρόνο, θα θυμηθούμε την στιγμή της συνάντησης μέσα στην καταιγίδα λίγο μετά τον κεραυνό).
Η αλήθεια είναι ότι ανέκαθεν ο άνθρωπος θεωρούσε την αίσθηση της όρασης σαν την πιο σημαντική. Και ειδικά την τελευταία εικοσαετία που ζούμε την εποχή της εικόνας, η όραση κυριαρχεί πια ολοκληρωτικά έναντι των άλλων αισθήσεων. Τώρα πια, το καταλαβαίνουμε όλοι, η εικόνα είναι ο βασικός φορέας πληροφορίας μέσα από το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χάριν ταχύτητας, χάριν παραγωγικότητας, χάριν αυξημένου κέρδους (δεν λένε πως «ο χρόνος είναι χρήμα»;). Η ταχύτητα όμως και η αύξηση της παραγωγικότητας και του κέρδους έχουν και το τίμημά τους: ο άνθρωπος πια δεν δημιουργεί πραγματικές εμπειρίες αφού δεν χρησιμοποιεί όλες τις αισθήσεις του αλλά ούτε και εμβαθύνει στις στιγμιαίες εντυπώσεις που δημιουργεί. Επιφανειακές, δισδιάστατες και επίπεδες εντυπώσεις ωθούνται βίαια προς την μνήμη, ως απλά καταναλωτικά είδη, όπου επιπλέον δεν συγκρατούνται κιόλας. Ο άνθρωπος με αυτόν τον τρόπο απογυμνώνεται από τα ανθρώπινα συνειδησιακά χαρακτηριστικά και καταλήγει ο ίδιος μια απλή υπολογιστική μηχανή με -κυρίως- οπτικούς αισθητήρες. Παράλληλα η οπτική και μόνο προσέγγιση του κόσμου οδηγεί στην απομάκρυνση από τον κόσμο και τους υπόλοιπους ανθρώπους με αποτέλεσμα οι σχέσεις μας να βρίσκονται και αυτές σε κίνδυνο (εκτός αν θεωρήσουμε ως σχέσεις τις επικοινωνίες μέσω κοινωνικών δικτύων).
Έχοντας υπ’ όψη τα παραπάνω, τότε, ναι, ο άνθρωπος κινδυνεύει από τις μηχανές. Όχι γιατί οι μηχανές αναπτύσσονται με ταχύτητα αλλά γιατί ο άνθρωπος μετατρέπεται σε μηχανή. Και αν συγκρίνει κανείς τον άνθρωπο-μηχανή με την καθαρόαιμη μηχανή-δημιούργημα (η οποία είναι ασυναγώνιστη σε υπολογιστικές ικανότητες ενώ σε λίγο θα μπορεί να παίρνει και καλλίτερες αποφάσεις – αν δεν έχει συμβεί αυτό ήδη) τότε ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να χάσει σε αυτή την μονομαχία.
Θα πει κανείς ότι «μα δεν είναι ανάγκη να φτάσουμε σε τέτοιο βάθος ανάλυσης. Και όλες αυτές οι θεωρίες περί σχηματισμού εμπειριών είναι ακαδημαϊκές και άχρηστες αοριστολογίες. Είναι σαφές ότι οι μηχανές θα αντικαταστήσουν τους ανθρώπους και η ανεργία και η φτώχια να αυξηθούν και αυτό θα είναι ένα γεγονός άσχετο με τον τρόπο που καταγράφουμε τις εμπειρίες μας. Είναι ξεκάθαρο πως ο άνθρωπος κινδυνεύει από τις μηχανές». Ναι, συμφωνούμε με αυτό. αλλά η αύξηση της ανεργίας λόγω χρήσης μηχανολογικού εξοπλισμού είναι δεδομένη και δεν είναι ένα καινούργιο πρόβλημα. Συνέβη στις βιομηχανικές επαναστάσεις και τον εξηλεκτρισμό, πολλά χρόνια πριν και συμβαίνει συνεχώς από τότε, αφού άλλωστε οι μηχανές είναι και βασικό στοιχείο της φιλελεύθερης οικονομίας. Αυτό που συζητάμε εδώ όμως είναι όχι αν θα εκτοπίσει η μηχανή/τεχνητή νοημοσύνη τον άνθρωπο από την παραγωγική διαδικασία (αυτό συμβαίνει από παλιά) αλλά αν πλέον ο άνθρωπος θα καταλήξει υποδεέστερος από την μηχανή σε επίπεδο συνειδησιακό/ψυχολογικό. Από τα παραπάνω πάντως, είναι φανερό πως όσο ο άνθρωπος απεμπολεί τα ψυχολογικά/συνειδησιακά χαρακτηριστικά του -που είναι και τα πλεονεκτήματά του- η πλάστιγγα γέρνει υπέρ της μηχανής. Είναι στο χέρι μας να σταματήσουμε την πορεία μας προς την … «αυτό-μηχανοποίηση». Πως; Επιδιώκοντας τις πραγματικές ανθρώπινες σχέσεις, διαβάζοντας βιβλία από χαρτί, ξεφυλλίζοντάς τα, εισπνέοντας την μυρωδιά του χαρτιού καθώς γυρνάμε τις σελίδες, ακούγοντας μουσική που ξυπνά μέσα μας συναισθήματα και αναμνήσεις, ψωνίζοντας από αληθινά μαγαζιά και ψηλαφώντας τα εμπορεύματα, και ακούγοντας το βουητό των ανθρώπινων κινήσεων μέσα στο κατάστημα, νοιώθοντας το δέος από το ημίφως ενός ναού και μυρίζοντας τον αρωματικό καπνό των κεριών του, αισθανόμενοι το δέρμα μας να καίει από τον ήλιο μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα δίπλα στην θάλασσα… και ακόμα: νοιώθοντας την ζέστη και την πίεση του άλλου χεριού σε μια χειραψία, εισπνέοντας τις μυρωδιές που αναδύονται από μια κουζίνα σε μια φιλική συγκέντρωση μια ημέρα γιορτής, νοιώθοντας το παχύ χαλί κάτω από τα πόδια μας στο σπίτι όπου γίνεται η συγκέντρωση, εν κατακλείδι…. χρησιμοποιώντας όλες μας τις αισθήσεις στον σχηματισμό εμπειριών ή απλούστερα: ζώντας πραγματικά… πέρα από κλισέ, στερεότυπα και lifestyle.